Na een kwarteeuw blijkt dat niet iedereen het beëindigen van
de Koude Oorlog heeft verteerd. Er is dan ook veel veranderd sinds de val van
de Berlijnse Muur in november 1989.
In tegenstelling met het Palestijns-Israëlisch conflict waar
we een overvloed aan (meestal) eenzijdige informatie kregen, wordt veel minder
gesproken en geschreven over de burgeropstand in Oekraïne. Nochtans is dat
conflict voor Europa en dus ook voor België minstens even gevaarlijk.
De naweeën van de Koude Oorlog
Na een kwarteeuw (zowat dezelfde tijd als er verliep tussen
WO I en WO II) zijn de grenzen van de Russische invloedssfeer verder teruggedrongen
naar het Oosten. Dat Poetin en een deel van de Russische elite het daarmee
lastig hebben zou door het conflict in Oekraïne voor iedereen duidelijk moeten
zijn. Toch blijkt men zich daar in Europa onvoldoende van bewust en dat kan wel
eens ernstige gevolgen hebben voor onze welvaart.
In zijn overmoed heeft Europa gemeend dat het zomaar de
vroegere Warschaupact landen kon inlijven. De val van de Berlijnse muur werd gevierd
als een overwinning op het Sovjet-communisme. Een capitulatie van de Sovjet
Unie waarvoor ze een prijs dienden te betalen: de ontmanteling van het
Warschaupact (WP) en de versterking van de NAVO, het Transatlantisch bondgenootschap.
Van WO II wordt gezegd dat het een reactie was op de
afstraffing van Duitsland door de onverzoenlijke
eisen van de overwinnaars. Zal ooit geschreven worden dat de eenzijdige geostrategische
beslissingen van de VS en de Europese landen de oorzaak zijn van een nieuwe
‘koude oorlog’ of eventueel nog erger, een derde gewapend conflict met Rusland?
Na de implosie van de Sovjet-Unie haasten de vroegere
WP-landen (de Baltische staten, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije) zich om
lid te worden van de NAVO. Dat was veruit de meest prioritaire wens, want de
dreiging van een Russische dominantie werd ook na de val van de Muur als heel
reëel ervaren. Dat was alvast de grote overtuiging van al mijn collega’s
defensieattachés uit deze landen. Een lidmaatschap van de EU was voor hen veel
minder dringend. Toen heb ik mijn Tsjechische collega geantwoord dat de NAVO
inderdaad belangrijk was voor de veiligheid, maar dat de EU kon zorgen voor
meer welvaart. Of de EU nog in staat is om ook voor Oekraïne meer welvaart te
brengen is vandaag veel minder evident.
Deze door Rusland als imperialistisch ervaren politiek veroorzaakte
ook lokaal veel ongenoegen. Dat er in de
Russische grensgebieden, vooral in de Baltische staten en Oekraïne veel
etnische Russen wonen, mocht geen hinderpaal zijn. De lokale banden met Rusland
werden gemakshalve genegeerd en ook de ‘minorisering’ van de Russischtalige
bevolking kon de euforie niet bederven. In Oekraïne was dat nochtans geen
kleine minderheid, zo’n 40 % negeren is niet verstandig. De weigering om het
Russisch als officiële taal te erkennen is niet alleen dom, het getuigt van
minachting.
Een strategische keuze van de EU
Eind vorige eeuw botsten in de EU twee strategische visies.
Aan de ene kant waren er de voorstanders van een verdieping van de Unie. Ze
waren tegen een uitbreiding omdat dit de Unie zou doen verwateren. Aan de ander
kant waren er de voorstanders van de uitbreiding. Een uitbreiding die perfect paste
in hun visie dat Europa niet meer hoefde te zijn dan een economische unie met
een zo groot mogelijke arbeids- en afzetmarkt.
Wij zouden niet voor niets Europa zijn mocht men daar geen
compromis voor gevonden hebben. Uitbreiden én verdiepen tegelijk werd de nieuwe
uitdaging. Na de invoering van de euro (Verdrag
van Maastricht van 1992)
kwam de uitbreiding er in 2004. Hoewel de euro reeds zorgde voor een EU met meerdere
munten en dus minder ‘unie’, werden daar nog eens landen bij genomen die
economisch bijlange nog niet op het peil stonden van de kernlanden. De recente financiële
crisis drukte ons met de neus op de tekortkomingen van de huidige situatie. Het
is duidelijk dat de bedenkers van dit dubbel spoor nog niet veel plezier
beleefden aan hun voluntaristische keuze.
Welke rol de VS speelden in de besluitvorming tot
uitbreiding van de EU is een ander onderwerp waar nog wel een en ander kan over
geschreven worden. Ondertussen weten we wel dat de VS een (positieve) rol speelde
in het tot stand komen van de EU. Niemand
die twijfelt dat ze ook vandaag nog altijd ‘vanuit de coulissen’ meebeslissen
over het reilen en zeilen in Europa. Dat geldt uiteraard ook voor de crisis in
Oekraïne.
De doorgevoerde uitbreiding, met alle verantwoordelijkheden
die in geval van crisis ermee gepaard gaan, was nogal hoog gegrepen voor een
Europa dat er niet eens in slaagde om een hechte politieke unie te worden. Het
was voor de realisatie van deze strategische keuze afhankelijk van de VS want het
ontbreekt de EU aan twee cruciale machtsinstrumenten: een geloofwaardige
(afschrikwekkende) defensie en natuurlijke rijkdommen, meer bepaald
energiebronnen.
Zonder een noemenswaardige defensie - ondanks de niet
verwaarloosbare nationale defensiebudgetten – en een grote afhankelijkheid van
externe energiebronnen kan Europa geen kordate geopolitieke strategie ontwikkelen.
Daarenboven hangt de EU zowel monetair als economisch ‘vast aan’ (sommigen
zullen schrijven ‘af van’) de VS. Door deze onhaalbare strategische dubbelkeuze
degradeerde de EU zichzelf tot een machteloze toeschouwer die wel
voluntaristische boodschappen de wereld in stuurt maar daarmee enkel de eigen
onmacht kan verdoezelen.
Polarisatie versus goed nabuurschap
De denigrerende manier waarop men Poetin in de VS en Europa
afschildert staat in schril contrast met de wijze waarop Duitsland de voorbije
decennia streefde naar goed nabuurschap met Rusland. Wellicht werd deze
toenadering niet zo geapprecieerd door de VS en was dat de reden waarom men de
telefoon van Angela Merkel afluisterde. Een verlies van (een deel van) zijn
Europese bondgenoten zou het aanzien van de VS als wereldmacht nog verder doen
afkalven.
In elk geval kan men niet zeggen dat Rusland echt op het
gaspedaal duwde in het Oekraïense conflict. Met de talrijke etnische Russen die
er wonen heeft het zelfs een valabel argument om bezorgd te zijn over het lot
van deze onderdrukte bevolkingsgroep. De enige kordate maatregel, de annexatie
van de Krim, was een volkomen normale
reactie op de onlusten. Het volstaat om de geschiedenis van deze regio en het
lot van de Krim-Tataren te lezen (hier).
Rusland deed gewoon wat alle andere grootmachten in vergelijkbare
omstandigheden zouden doen. Dat er op deze daad van agressie – want dat was het
wel - slechts luid geblaf volgde, toonde aan dat zowel de VS als de EU beseften
dat ze hierop moesten inbinden. Ook de VS zou dergelijke strategische positie
nooit afstaan.
De vraag is of het conflict in Oekraïne een voldoende reden
is om onze strategische keuze voor goed nabuurschap (de Duitse keuze) op te
geven en te kiezen voor polarisatie (de VS keuze). Daarbij is het niet
onbelangrijk te beseffen dat economische strafmaatregelen enkel twee van de
drie partijen (de EU en Rusland) pijn zullen doen. De VS blijft grotendeels
buiten schot, terwijl Duitsland, de voorstander van goed nabuurschap, nu het
zwaarst zal getroffen worden. Wie neigingen heeft om hierin een afrekening te
zien, kan wel enkele argumenten vinden.
In elk geval, zonder werkelijk een vuist te kunnen maken
hebben we zelfs niet de keus om het politiek ‘hard’ te spelen. Wil de EU dat
ooit kunnen moet het kiezen voor de uitbouw van een geloofwaardige defensie.
Zonder deze inspanning is ons enig alternatief een goed nabuurschap waar we
beiden, de EU en Rusland, bij winnen. De onderhandelingen over een
handelsakkoord met de VS zullen ongetwijfeld duidelijk maken dat ook goede
vrienden niet vallen voor onze ‘soft power’.
Ondertussen kunnen we alvast
stoppen met klagen dat zowel vriend als vijand te weinig met ons rekening houden.
Waarom zouden ze?
Oekraïne, een staat in ontbinding
Terwijl de media in België vooral focussen op de agressiviteit
van Rusland en de rebellen, zijn er voldoende aanwijzingen dat ook het
officiële Oekraïne in dit conflict mijlenver verwijderd staat van onze Europese
waarden.
Toen Hitler in 1944 zijn Volkssturm oprichtte met mannen
tussen 16 en 60 jaar was de hele wereld geschokt. Maar dat de Oekraïense
regering vandaag precies hetzelfde doet en na de vijftigers nu ook zestigers oproept
wekt zelfs de interesse niet van de westerse media.
Dat het Oekraïense leger zonder veel beperkingen klassieke
artillerie inzet tegen steden waar de rebellen de macht over hebben, zorgt net
zoals in andere conflicten waar men de mond wel van vol heeft, voor de dood van
talrijke onschuldigen. Een vriend die vertrouwd is met de situatie ter plekke
liet opmerken dat de vele honderdduizenden vluchtelingen (ook niet-Russen) voor
80 % de richting Rusland kozen en niet Kiev. Dat zegt veel over wat leeft onder
de mensen in deze regio.
Een staat die zijn leger moet
inzetten tegen zijn eigen bevolking is een staat in ontbinding.
Wanneer een Oekraïense journalist, Bogdan Burkovich op Hromadske.tv komt
vertellen dat er in de pro-Russische Donbass regio teveel mensen wonen die onproductief zijn en dus
mogen vermoord worden wegens ‘overbodig’, lezen we hierover heel weinig. Pro-Kiev
bronnen beweren dat deze uitspraak een ‘gemonteerde leugen’ is. Dat zou dan wel
heel vervelend zijn voor de VS en Nederland die via hun ambassade in Kiev deze
zender Hromadske.tv financieel ondersteunen.
Waar Europa eveneens blind voor blijft zijn de bedenkelijke
figuren die aan de macht zijn in Kiev. Het minste dat we kunnen zeggen is dat
er nogal wat ‘louche’ figuren aan de touwtjes trekken in een land waarvan
corruptie zowat het voornaamste handelsmerk is. Onder meer de Dnipropetrovsk
Clan laat zich weinig gelegen aan de problemen van de gewone
mensen. Ze hebben slechts één doel: zichzelf verrijken en daartoe alle
belangrijke politieke functies onder hun controle brengen en houden.
Dat het land niet eens zijn energiebehoeften kan betalen
hoewel ze het Russisch gas krijgen aan een vriendenprijsje zegt veel over de
lamentabele toestand van de economie. Dat ze spuwen op de hand die hen goedkope
energie levert, klinkt ook bij ons vertrouwd. Dat alles belet Europa niet om voor
deze Oekraïense oligarchen de rode loper uit te rollen. Wellicht geloofden ze
hun eigen oren niet toen Guy Verhofstadt
en zijn Nederlandse collega, VVD’er Hans van Baalen, hen
in Kiev allerlei beloftes deden. Prof. Luc De Vos bestempelde hun optreden in
HLN als ‘onvolwassen’. Voor wie De Vos beter kent is dat een streng oordeel, dat
ik deel.
Ondertussen is het wel duidelijk dat Oekraïne helemaal niet
klaar is voor een lidmaatschap van de EU. Maar toch vinden onze Europese
verkozenen dat wij hen ten volle moeten steunen in een conflict waarvoor ze
zelf verantwoordelijk zijn. Onze ‘vertegenwoordigers’ hebben er zelfs een
handelsoorlog met Rusland voor over. Of worden we daartoe gedwongen door de VS? Sommigen vinden een
reden in het verleden en verwijzen naar de te grote toegeeflijkheid ten
opzichte van Hitler indertijd. Mij lijkt dat fel overtrokken. Een escalatie van
de economische sancties kan zelfs gevaarlijk zijn.
Kiezen voor de Duitse strategische visie
Wie een ‘oorlog’ begint moet op zijn minst weten welk
eindresultaat hij hoopt te bereiken. Welnu, aan al die heldhaftige Europese
politici heb ik daarover een eenvoudige vraag. Wat wilt u bereiken?
Dat Rusland de Krim teruggeeft? Forget it.
Dat Oekraïne zijn eigen bevolkingsgroepen respecteert in
plaats van ze te willen vernederen? Prima, maar daarvoor moet men Rusland niet
viseren maar Kiev.
Voorkomen dat Oekraïne uiteenvalt (uit schrik voor de eigen
interne problemen)? Dat doe je niet door Kiev naar de mond te praten en ruzie
te maken met Rusland.
Daarom mijn advies: doe helemaal niets. Op de eerste plaats
omdat wij Oekraïne niets verschuldigd zijn. Vervolgens omdat Oekraïne eerst
moet bewijzen dat ze onze steun waard zijn. En tenslotte, omdat we niet sterk
genoeg zij om wat dan ook te forceren en dus altijd zullen verliezen naarmate het
harder gespeeld wordt.
In het slechtste geval (of het beste naargelang de
invalshoek) zal Oekraïne dan uiteenvallen in twee afzonderlijke staten. Zal de etnische
discriminatie verdwijnen en kan in beide nieuwe staten gewerkt worden aan een
welvarende toekomst. Wie het dan beter zal doen zullen we pas later weten, zoals dat ook het geval was
met Tsjechië en Slowakije.
Voor mijn part is dat alvast een veel redelijker
oplossing dan het zich amechtig vastklampen aan een staatsstructuur die zijn
eigen burgers essentiële erkenning weigert en uiteindelijk als kanonnenvoer
behandelt.
Pjotr
Geen opmerkingen:
Een reactie posten