De witte ridder in Kongo

Onlangs stuurde Jacques Rogge voorzitter van het IOC een duidelijke boodschap de wereld in: stopt met die protesten tegen China want het helpt niet. Hij herinnert ons aan een historische waarheid, namelijk dat ook wij veel tijd nodig hadden om tot een democratische samenleving te komen met respect voor de mensenrechten en vrije meningsuiting. Dat we daarom China de tijd moeten geven om tot een betere maatschappij te komen. Hij heeft gelijk.

Het was nog in mijn studententijd, toen ik samen studeerde met Kongolese studenten in een internaat regime, dat ik tot de vaststelling kwam dat op onze aardbol weliswaar veel kleuren en geuren samen voorkomen, maar dat de volkeren maatschappelijk niet in hetzelfde tijdvak (evolueren) leven. Wie het ‘verst gevorderd’ is kan gemakkelijk enige superioriteit aan de dag leggen en de ‘onderontwikkelden’ met de vinger wijzen. Naarmate deze volkeren of naties kennis krijgen en geconfronteerd worden met die andere leefwerelden zien ze daarin zowel het goede als het minder fraaie. Wanneer een Belgische witte ridder hen publiekelijk met de vinger wijst om wat verkeerd loopt is een defensieve reactie heel menselijk. Ook wij staan altijd klaar om onze tekortkomingen te vergoelijken. Eén voorbeeld: ondanks onze grote welvaart slagen we er niet in om ons land goed te besturen en de armoede terug te dringen. Maar dat willen we zo moeilijk geweten hebben!

Het is gemakkelijk om als een meester de les te spellen vooral omdat volgens onze normen de kritiek op de situatie in de Democratische Republiek Kongo volkomen gegrond is. De vraag stelt zich echter hoe selectief onze verontwaardiging mag zijn zonder onze geloofwaardigheid aan te tasten. Misschien moeten we ook eens vaststellen dat dit probleem zich niet alleen stelt in onze oude kolonie maar dat bijna het ganse Afrikaanse continent worstelt met wetteloosheid en geweld. Geweld dat de verbeelding tart van al wie zijn ganse leven doorgebracht heeft in de luxe van een welvarende samenleving die zich niet zelden op kosten van deze onderontwikkelde landen heeft verrijkt.

Wat is er mis met Afrika, een continent met zoveel mogelijkheden en toch een kruitvat van geweld en ontoereikend bestuur?

In de Rocky Mountains, wellicht geïnspireerd door de zuivere lucht op grote hoogte, had ik over Afrika een interessante discussie met een Amerikaanse vriend en gewezen collega. Ik verraste hem met de verklaring dat er een essentieel verschil bestaat tussen de vele volkeren op de andere continenten en Afrika: namelijk dat er in zwart Afrika nooit een eigen gemeenschappelijke religieuze beleving geweest is die zorgde voor een kader, voor normen en waarden. Precies dat maakt naar mijn aanvoelen zwart Afrika anders. De Islam en de verschillende christelijk geïnspireerde godsdiensten werden (in een historisch perspectief gezien) slechts recentelijk geïmporteerd en werden (nog) niet geassimileerd als iets van hen zelf. Dat is wel het geval op alle andere continenten waar de grote godsdiensten immense gemeenschappen verenigen, normen aanbieden en bijdragen tot de opvoeding van de bevolking. In sommige landen, waaronder de USA, werd de oorspronkelijke bevolking inclusief hun leefwereld weggeveegd door de nieuwkomers met hun eigen religie en ‘beschaving’. Daar is men er na twee eeuwen nog niet in geslaagd om de oorspronkelijke bevolking een waardige plaats te geven. Reservaten zijn het schamele antwoord op de andere belevingswijze uit inderdaad een ander tijdvak.

Zou het kunnen dat het ontbreken van een ‘gemeenschappelijk eigen geloof’ de maatschappelijke samenhang kwetsbaarder maakt en het emancipatorisch effect van een spiritueel-cultureel leven daardoor beperkter is? Dat in zo’n maatschappij de wet van de sterkste ongestoord zijn verwoestende gang kan blijven gaan? Naar mijn aanvoelen is dat een belangrijke en tegelijk ook verontrustende gedachte. Want als het ontbreken van een spiritueel houvast mee aan de basis ligt dan lijkt geen enkele korte termijn oplossing mogelijk. Zeker niet uit de mond van een witte ridder die het niet begrepen heeft op een religieuze beleving.

Kabaal maken in de media zal daar niks aan veranderen. Dat hij dagenlang zijn grote gelijk kwijt kan voor eigen publiek getuigt alleen van een sterke profileringsdrang zonder enige meerwaarde voor onze relaties met Kongo. Het is goedkoop en kan mij niet bekoren. Dat de media er geen kanttekeningen bij plaatsen verbaast mij niet meer. Het kritiekloze eigen gelijk verkoopt nu eenmaal als zoete broodjes.

Pjotr